Sau hơn 1 năm chính thức hoạt động, thị trường phát điện cạnh tranh (VCGM) Việt Nam đã đạt được những kết quả tích cực. Việc chào giá đang dần đi vào quỹ đạo. Quy mô thị trường đang mở rộng, từ 24/87 nhà máy điện trực tiếp chào giá thời kỳ đầu, nay đã tăng lên 37 nhà máy, dự kiến hết năm 2013, con số này sẽ tăng lên trên 50. Nhiều nhà máy tăng lợi nhuận nhờ tham gia VCGM. Tuy nhiên, sự cạnh tranh trên thị trường điện vẫn đang ở mức thấp.
Các đơn vị chuẩn bị các điều kiện cần thiết để từng bước hình thành thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Ảnh: Ngọc Loan
Cạnh tranh thấp do không có dự phòng
Theo Cục điều tiết điện lực, đến nay, hạ tầng công nghệ thông tin cơ bản đã đáp ứng được các các yêu cầu vận hành thị trường điện; việc huy động nguồn điện đã tăng tính công khai, minh bạch trên website của thị trường phát điện. Việc huy động các tổ máy phát điện thông qua việc chào giá cạnh tranh trên thị trường đang dần tạo ra cơ chế giá phát điện khách quan và hợp lý, thể hiện được quan hệ cung cầu (giờ cao điểm giá lên cao, giờ thấp điểm giá xuống thấp). Nhờ đó đã hạn chế việc đẩy giá lên cao trong các tháng mùa khô, khuyến khích nhà máy điện tăng khả năng sẵn sàng phát điện và có chiến lược chào giá phù hợp để bảo đảm doanh thu. Số nhà máy tham gia thị trường ngày càng tăng, hệ thống điện vận hành ngày càng an toàn, liên tục. Trung tâm điều độ điện quốc gia (A0) có phương án phối hợp điều chỉnh giữa các nhà máy trong và ngoài thị trường, chủ động can thiệp khi cần thiết nhằm đảm bảo hệ thống điện vận hành an toàn, minh bạch, tận dụng tối đa nguồn nước phát điện nhưng vẫn cung cấp đủ nước cho hạ du.
Tuy nhiên, do không có dự phòng vào mùa khô, thị trường không có nhiều lựa chọn nên tính cạnh tranh còn thấp. Giá bán điện chủ yếu đạt trần vào mùa khô (từ tháng 2-5/2013). Còn mùa mưa, trên 50% số giờ phải chào giá thấp hơn 500đ/kWh. Ngoài ra, hiện chưa có cơ chế cho các dịch vụ phụ trợ nên chưa khuyến khích các đơn vị tham gia, đến nay các nhà máy điện trực tiếp chào giá mới chỉ chiếm 37,8% công suất lắp đặt toàn hệ thống. Việc xác định giá nhiên liệu vẫn phải tạm lấy số liệu quá khứ cho công tác thanh toán sau vận hành. Các phần mềm chào giá, hỗ trợ thanh toán chưa được cập nhật đồng bộ giữa đơn vị vận hành và đơn vị tham gia thị trường khiến cho việc thanh toán mất nhiều thời gian đối chiếu kết quả. Các số liệu dự báo về thuỷ văn hồ chứa chưa phù hợp với thực tế, gây khó khăn cho việc tính toán chào giá. Những nhà máy thủy điện có yêu cầu xả nước phục vụ hạ du khó xử lý hài hòa giữa nhiệm vụ cấp nước cho hạ du và tham gia thị trường điện cạnh tranh. Đặc biệt, do nguồn ở phía Nam đang thiếu, giới hạn truyền tải điện từ Bắc vào Nam còn hạn chế khiến một số nhà máy điện phía Nam đã tận dụng lợi thế vùng miền để chào giá cao vẫn được huy động dẫn đến lãi cao bất hợp lý. Hơn nữa, khi phát sinh các bất cập, các quy trình, quy phạm pháp luật chưa được cấp thẩm quyền xem xét bổ sung, sửa đổi kịp thời, dẫn đến các vướng mắc chậm được giải quyết.
Chuẩn bị điều kiện xây dựng thị trường bán buôn cạnh tranh
Theo dự báo của EVN, những tháng cuối năm 2013 và năm 2014, khu vực miền Nam sẽ thiếu điện nghiêm trọng. Điều đó sẽ làm cho thị trường điện hoạt động khó khăn hơn, khả năng phải can thiệp thị trường điện cao hơn, số giờ thị trường điện đạt giá trần nhiều hơn.
Để VCGM tiếp tục hoạt động đạt hiệu quả cao nhất, tại Thông báo số 344/TB-VPCP ngày 10/9/2013 về kiểm điểm tình hình thực hiện VCGM, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải đã chỉ đạo Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với EVN chuẩn bị các điều kiện, xây dựng các quy định cần thiết để từng bước thực hiện thí điểm và hình thành thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Chủ trì tìm nguồn kinh phí hỗ trợ để thuê các đơn vị tư vấn có năng lực và kinh nghiệm xây dựng bộ chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật của các tổ máy phát điện, các nhà máy điện tham gia thị trường, trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch sản xuất, quản lý giá thành và điều hành thị trường điện. Rà soát, hoàn thiện quy chế phối hợp, quy trình thanh toán, rút ngắn thời gian thanh toán chính thức và quyết toán tiền điện trên thị trường. Sửa đổi, bổ sung Thông tư 41/2010/TT-BCT và các văn bản pháp lý phù hợp với thực tế để làm cơ sở đàm phán giá điện và ký hợp đồng mua bán điện, bảo đảm nhà đầu tư có lợi nhuận hợp lý. Xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn về xử lý sự cố và giải pháp khắc phục cho các đơn vị tham gia thị trường.
EVN có nhiệm vụ tiếp tục chuẩn bị các điều kiện kỹ thuật và thương mại để sớm đưa các nhà máy điện hạch toán phụ thuộc, kể cả nhà máy đa mục tiêu tham gia VCGM. Tăng cường đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho các đơn vị tham gia thị trường điện.
Theo số liệu từ Trung tâm điều độ hệ thống điện Quốc gia - A0, tổng chi phí thanh toán cho các nhà máy tham gia thị trường điện trong tháng 8 là 2.969 tỷ đồng. Giá điện thị trường trung bình 512.4 đ/kWh, tăng 45% so với tháng 7. Trong tháng 8 chỉ có 1 giờ giá điện thị trường đạt giá trần 1015 đ/kWh, số giờ bằng giá sàn (1 đ/kWh) chỉ còn 92 giờ (tháng 7 là 220 giờ).
